نماز وآثار فردی وآجتماعی
آثار فرهنگى، اجتماعى و تربیتى نماز جماعت
فاطمه وثوق
«اقم الصلاة لذکرى» [1]
براستى چرا نماز از میان اعمال و عبادات دین به عنوان یاد خداوند و عمود دین معرفى و توصیه شده است و اندازه ثواب این فریضه بهنگام برپایى با جماعتخارج از تصور انسان است.
حضرت پیامبر (ص) فرمودند: «اگر تعداد نمازگزاران صفوف جماعت از 10 نفر فراتر رود، پاداش هر رکعت آن، آنقدر زیاد مىگردد که حتى اگر تمام آسمانها کاغذ شود و تمام دریاها مرکب، و همه درختان قلم گردند و همه فرشتگان مامور نوشتن آن، نمىتوان پاداش آن را ثبت نمود و پاداش آن فقط در خور محاسبه ذات بیکران الهى است». [2]
در حدیثى دیگر حضرت فرمودند: «هر کس مقید به حضور در نماز جماعت تحت هر شرایطى باشد از پل صراط همچون برق عبور مىکند و به بهشت نائل مىگردد». [3]
مقاله حاضر به بررسى مختصرى در مورد آثار فرهنگى، اجتماعى و تربیتى نماز جماعت مىپردازد.
لکن در این میان نباید از مکان نماز جماعت (مسجد) غفلت کرد.
واژه «صلاة» در لغتبه معناى دعاست از آنجا که نماز شامل دعا نیز مىباشد این واژه از معنى لغوى خود به اعمالى که نماز خوانده مىشود، نامگذارى شد. بنابراین انسان نمازگزار روزانه 3 یا 5 نوبت به درگاه خالق خود دعا مىکند. به این معنا که خدا را به یارى خود مىطلبد و از او انتظار امید به زندگى شایسته را دارد.
این نوع ارتباط معنوى به اعتقاد روانشناسان به (درونى شدن) منجر مىشود. که در این صورت انسان موحد کسى را جز خداى سبحان امید و پشتوانه خود نمىداند و این احساس مایه انگیزش او در تمام عرصهها خواهد بود. با توجه به اینکه خالق هستى (رب العالمین) است و تمامى فرهنگ از جانب او به بشر رسیده است، شیوه دعا کردن را به بنده خود آموزش داده که چگونه با خداى خود سخن بگوید و چه چیزى را از او مسئلت نماید. آنچه در منابع روایى به عنوان عمود دین از نماز یاد شده، در واقع مىتوان گفت، به منزله شاهرگ حیات طیبه است که بنده نمازگزار به دستخود مقدمات آن را فراهم کرده و بنایى محکم و رو به آسمان، به طرف بالا پیش مىبرد. تا در هنگام نیاز، بر آن تکیه زده و کمر راست کند.
پس بنابراین، این ستون هرچه بیشتر و محکمتر بنا شود بهرهورى آن نیز افزون خواهد بود.
حال که دانستیم نماز دعا و نیایش به سوى معبود و ستون دین است، سزاوار است که این ستون در مکانهاى مقدس مسجد توسط افراد صالح و پرهیزگار برپا شده و حفظ و حراست گردد.
با مرور آیات و روایات در مورد نماز به این نکته مهم پىمىبریم که نماز سررشته ارتباط بنده با خالق بوده و جذابیت این رشته بسان آهنربا نمازگزاران متعهد را در اوقات معین روزانه سه یا پنجبار به سوى مکانهاى برگزارى نماز جماعتبه قصد احیاء ستونهاى جدید و بسیار مىکشاند.
قطع نظر از احیاء ستونهاى جدید و افزون، استحکام بناى عظیم دین و آئین نیز افزون گردیده و سالیان دراز نسلهاى آینده در زیر سایه آرامش بخش آن به حیات طیبه خود ادامه خواهند داد. در این رابطه قرآن کریم مىفرماید:
«انما یعمر مساجد الله من آمن بالله والیوم الآخر واقام الصلاة وآتى الزکاة ولم یخش الا الله فعسى اولئک ان یکونوا من المهتدین». [4]
واژه «انما» که در عربى به معناى حصر است، تعمیر مساجد منحصر به افراد نمازگزار شده مىفرماید: «منحصرا تعمیر مساجد خدا به دست کسانى است که به خدا و روز قیامت ایمان آورده و نماز (پنجگانه) بپا دارند و زکاة مال خود بدهند و از غیر خدا نترسند آنها امیدوار باشند که از هدایت یافتگان راه خدا هستند».
آثار فرهنگى در نماز جماعت چگونه تحصیل مىشود؟ همانطور که مسجد در صدر اسلام محل پذیرش افراد مختلف و محل اجتماعات سیاسى، فرهنگى، اجتماعى بود، امروز نیز پذیراى مربیان و متربیان جهت تعلیم و تربیت و مکان اوج سالکان راستین است.
در اینجا ذکر این نکته لازم است و آن اینکه حضور فیزیکى امام جماعت عملا در میان همه اقشار مختلف مردم مسلمان و نمازگزار یا ممکن نیست و یا به صورت ملاقات با بخش کوچکى از مردم امکانپذیر است. اما به برکتحضور در نماز جماعت ارتباط معنوى و صمیمانه مردم با امام جماعت میسر مىگردد و مردم به عنوان پیام رسانان دین از وجود ائمه جماعات بهرهمند مىگردند. و متقابلا آنها نیز درصدد بالابردن سطح فرهنگ و آگاهى اسلامى مردم نمازگزار تلاش مىکنند. و به یارى یکدیگر یک فضاى سالم و پاکیزه براى رشد ارکان اسلامى و ارزشى مهیا مىنمایند.
همانطور که مىدانیم تربیت، ارکان حیات اجتماعى انسان است، و لذا توجه به ابعاد مختلف تربیتى، توجه به شخصیت والاى انسان است. در اصول تربیتى، محیط زیستیکى از عوامل تاثیرگذار بوده و مىتواند کفه ترازوى تربیت را به نفع خود سنگین نماید. بنابراین مساجد و مکانهاى برگزارى نماز جماعت به عنوان یکى از محورهاى تربیتى قابل توجه مىباشد.
به هنگام اوقات نماز یومیه، با نداى مؤذن بندگان صالح، وقتشناس و وظیفه شناس به سوى میعادگاه روانه مىشوند حضور به موقع و منظم نمازگزاران اثر تربیتى مطلوب در ارج نهادن به نداى «حى على خیر العمل» دارد و نشانگر نیاز انسانها به اعمال نیک مىباشد که در سایه انجام عمل خیر به آرامش درونى مىرسند و با عطر معنویت که از وجود افراد صالح و متقى تراوش مىکند، روح خود را نیز معطر مىنماید.
انجام اعمال عبادى نماز جماعتبه صورت یک دست و منظم، بیانگر این حقیقت است که اگر افراد مسلمان اراده بکنند مىتوانند در تمام امور زندگى نظم و انضباط داشته و با بهره گرفتن از قابلیتهاى نهان و آشکار خود، حلال مشکلات خود و دیگران باشند.
به عبارت دیگر هم اکنون که جماعت مؤمن نمازگزار اراده کرده و به دلخواه و به صورت اختیارى همه با هم، در کنار هم براى احیاء شعائر اسلامى قدم پیش گذاشته و مصمم به انجام آن هستند، به همان نسبت خواهند توانست در سایر امور دینى پیش گام بوده و با بهرهگیرى از نیروى ایمان و استعدادهاى موجود، قلههاى کمال را تسخیر کنند. و هرگاه این رفتارها به صورت مدام و مستمر صورت بگیرد (حضور در جماعت) از خلاقیتها و صفات خدا پسندانه افراد صالح بهره برده و متاثر شده، در نتیجه به اصلاح و خودسازى پرداخته و این شکوفایى را به جامعه نیز سرایت خواهند داد. در علم روانشناسى این مرحله از رفتار به رمز خویشتن یابى معروف است، مساجد و سایر مکانهاى نماز جماعت علاوه بر محل نیایش بودن، منابع اشاعه فرهنگ اسلامى و محل به نمایش گذاشتن قدرت و اقتدار امت اسلامى نیز مىباشد. و روزانه سه یا 5 بار افراد مؤمن در خدمت خالق خود بوده و براى جان نثارى و اطاعت از سایر اوامر مولا اعلان آمادگى مىکند و نفس این عمل هشدارى استبراى دشمنان اسلام، و گام نخستین براى حرکت احیاء عدالت اجتماعى و ظلم ستیزى.
علاوه بر مطالب ذکر شده اجتماع مسلمین در نماز جماعتبسان دژ محکم و سنگر مقاومت و مقر فرماندهى و محل تصمیم گیریهاى مهم سیاسى، فرهنگى و اجتماعى مىباشد. و در برابر توطئهگران و بدخواهان دین، اعلام موضع کرده و آرامش نسبى آنها را به هم مىریزد. منبع:(http://library.tebyan.net)
